PLIKI COOKIES  | Szukaj  | Użytkownicy  | Grupy  | Rejestracja  | Zaloguj

Poprzedni temat «» Następny temat
Przesunięty przez: Gunia
Śro 05 Gru, 2007 17:31
Szlachcic przy karabeli, czyli jak w dawnej Polszcze bywało
Autor Wiadomość
AineNiRigani
[Usunięty]

Wysłany: Śro 05 Gru, 2007 17:18   Szlachcic przy karabeli, czyli jak w dawnej Polszcze bywało

Zastanawialam sie w ktorym dziale to umiescic, czy tutaj, czy w literaturze. Zdecydowalam sie na epoke JA, bo tekst, ktory puszczam jest bardziej historyczny, niż literacki, a i chronologicznie zahacza o czasy naszej Jane.
jeśli moderator jest innego zdania, niech przenosi zgodnie z uznaniem.
 
 
Gunia 


Dołączyła: 18 Maj 2006
Posty: 5400
Wysłany: Śro 05 Gru, 2007 17:20   

Może w "Kulturze"? Ale jak wolicie, to Wam ma być wygodnie. :D
_________________
Dobra wiadomość jest taka, że Bóg zawsze odpowiada na nasze modlitwy.
Czasami po prostu odpowiedź brzmi: nie.
 
 
Alison

Dołączył: 18 Maj 2006
Posty: 6624
Wysłany: Śro 05 Gru, 2007 17:27   

A gdzie jest ten tekst? Jak o polskiej szlachcie traktuje, dawać go do kultury...
 
 
AineNiRigani
[Usunięty]

Wysłany: Śro 05 Gru, 2007 17:31   

Jeny, jakie niecierpliwe !!!
Juz jest i I cz. tekstu:


WSTĘP

Polska broń sieczna ( w szczególności szabla ) stanowiła specyficzny i charakterystyczny element życia i kultury Polaków. Jednocześnie nie można ograniczyć jej roli wyłącznie do celów orężnych. Stanowiła symbol przynależności stanowej, politycznej oraz pewnego statusu społecznego jej posiadaczy.
Ukazanie w jaki sposób i w jakim celu używano białą broń w XVII i XVIII w., a przede wszystkim przekazanie zdania na ten temat samych jej użytkowników jest niezwykle ciekawym zagadnieniem. Walory bojowe szabli polskiej zostały bardzo dokładnie przebadane i temat ten w zasadzie wyczerpano. Znane jest również jej znaczenie obyczajowe i kulturowe. Nie powstała jednak praca łącząca wszystkie powyższe tematy w jedną całość. W swoich założeniach praca ta ma wypełnić tę lukę, skupić się przede wszystkim na stosunku osobistym szlachty wobec szabli. Różnorodność użycia białej broni była na tyle duża, że wgłębienie się w ten temat da czytelnikowi dużo satysfakcji, wzbogaci jego wiedzę na temat życia codziennego, ideologii, mody i obyczajów szlachty doby „wolności szlacheckiej”.
Obfitość materiału źródłowego pozwala na szeroką skalę wyboru. Materiał pisany reprezentują przede wszystkim pamiętniki szlacheckie. Zgodnie z opinią Andrzeja Cieńskiego przewaga pamiętników szlacheckich spowodowana jest 4 czynnikami:
1.Szlachta jako warstwa lepiej wykształcona, czynnie brała udział w życiu politycznym kraju i segregowała wydarzenia warte opisania, od ich zdaniem mało ważnych.
2.Szlachta mogła sobie pozwolić na ułatwienia w postaci osobistego sekretarza,
3.Szlachcic miał możliwość przechowywania papierów w rodzinnych archiwach,
4.Pamiętniki szlacheckie były bardziej atrakcyjne dla czytelników w XIX w., a przez to i dla wydawców, co sprowadzało się do częstszego ich wydawania (1).
Spuścizna pamiętnikarska wykorzystana w niniejszej pracy reprezentowana jest przez różne grupy zawodowe i narodowościowe. Są ziemianie ( Jan Chryzostom Pasek, Jan Kochanowski ), duchowni (Jędrzej Kitowicz), żołnierze - grupa najbardziej zróżnicowana ( np. Mikołaj Jemiołowski, bracia Maskiewiczowie, Jakub Łoś jak również Pasek ), magnaci pełniący wysokie urzędy państwowe ( Albrycht i Bogusław Radziwiłłowie ), lekarze oraz jeden szewc pochodzenia mieszczańskiego (Jan Kiliński). W większości są to autorzy o narodowości polskiej lub litewskiej, obywatele Rzeczpospolitej. Równie ciekawy, o ile nie ciekawszy, jest obraz Polski i Polaków widziany oczami cudzoziemców. Charakterystyczne jest jednak, że pamiętniki pisali przede wszystkim mężczyźni. Wprawdzie w Polsce pozycja kobiety stała na stosunkowo wysokim poziomie, jednak ich edukacja dawała wiele do życzenia. Dopiero w wieku XVIII wzrosło znaczenie społeczne kobiet oraz ich wartość jako jednostki. Zaczęto zwracać uwagę na ich wykształcenie i obycie. Początek XIX w. zaowocował wspomnieniami kobiet z ich młodych lat przypadających na epokę Oświecenia.
Źródła ikonograficzne reprezentują się równie obszernie. Materiał ilustracyjny wykorzystany w pracy zawiera jedynie kroplę w morzu różnorodności. Zachowały się liczne portrety królów, arystokracji oraz średniej szlachty, przechowywane obecnie w muzeach. Szczególnie warte polecenia są zbiory muzeów krakowskich (2) i warszawskich (3) , gdzie zaprezentowana jest olbrzymia różnorodność formy i tematyki. Historyk sztuki, Zdzisław Żygulski jun. uważa jednak, że dla studiów nad bronią tej epoki dużo większe znaczenie mają grafiki, obrazy i płaskorzeźby przedstawiające uroczystości, rewie, ćwiczenia oraz inne aktualne dla autorów wydarzenia (4)
Ten cenny wkład wnieśli rysownicy: Stefano Della Bella ( 5), Jean Piotr Norblin(6), oraz anonimowi autorzy rycin zawartych w kronikach.
Ważnym źródłem jest malarstwo sakralne oraz nagrobki, z których wiedzę na temat ubiorów czerpali tacy wielcy jak Jan Matejko (7) czy Juliusz Kossak. (8) Nie można również ominąć samych szabli, które najlepiej świadczą o staraniach i dbałości ich właścicieli. O kunszcie i staranności wykonania świadczą okazy muzealne (9) oraz zbiory prywatne.

Ramy chronologiczne wyznacza istnienie Rzeczpospolitej szlacheckiej i okres formowania się polskiej świadomości narodowej. Okres ten zbiega się z wytworzeniem narodowych form szabli jako broni typowo polskiej. Wprawdzie nie utożsamia się polskiej broni siecznej z jej odpowiednikami litewskimi, należy jednak zaznaczyć, że obyczajowość polska i litewska była ta sama. Również podział armii był czysto organizacyjny. Wspólna kultura powodowała wytworzenie się wspólnej broni, dlatego też uzasadnione jest zamienne korzystanie ze źródeł polskich i litewskich.
W okresie demokracji szlacheckiej nie widać istotnych cezur wewnętrznych, mottem przewodnim pracy stało się więc życie szlachcica, a przede wszystkim znaczenie szabli w poszczególnych jego etapach – jakie zmiany zachodziły w miarę upływu lat. Rozpoczynając od lat szkolnych, poprzez życie dworskie, wojskowe, na życiu i obowiązkach szlachcica – ziemianina kończąc.

(1) Andrzej Cieński, „Pamiętnikarstwo polskie XVIII w”; Wrocław-Warszawa - Kraków - Gdańsk 1981 r. s. 86
(2) m.in. ekspozycje Muzeum Narodowego w Krakowie: Pamiątki z dziejów Polski od XIV - XVIII w, Pamiątki Puławskie, Galeria Rzemiosła Artystycznego, Galeria Sztuki Polskiej.
(3) m.in. ekspozycje muzeum Narodowego w Warszawie: Galeria Malarstwa Polskiego Nowożytnego, Zbiory Rysunków i Grafiki Polskiej, Galeria Polskiej Sztuki Zdobniczej,
(4) Zdzisław Żygulski jun. „Broń w dawnej Polsce na tle uzbrojenia Europy i Bliskiego Wschodu”; Warszawa 1982 r. s. 294
(5) Włoski malarz, rytownik i grafik tworzący w I poł. XVI w. Tematyce polskiej poświęcił cykle: akwaforty obrazujące wjazd Jerzego Ossolińskiego do Rzymu w 1633 r. oraz ryciny przedstawiające jeźdźców polskich i szlachtę w strojach codziennych. Stworzył również wiele rysunków z natury ilustrujących wjazd poselstwa polskiego do Paryża w 1645 r.
(6) Francuski malarz, grafik i rysownik, autor wielu szkiców, grafik i scen malarskich. W latach 1772-1774 był na służbie Adama i Izabeli Czartoryskich. Najsłynniejszym dziełem z tematyki polskiej są obrazy Kobziarz oraz „Zbiór polskich ubiorów” opracowany na podstawie szkiców zrobionych w Polsce.
(7) np. w obrazach : Hołd pruski, Kościuszko pod Racławicami,
(8) np. obrazach: Wojewoda Matczyński wita króla Jana Sobieskiego na Strusowym stepie, Bitwa pod Parkanami a także przy tworzeniu ilustracji do powieści „Ogniem i Mieczem” Henryka Sienkiewicza.
(9)m.in. Zbiory broni w Muzeum Narodowym w Krakowie i Warszawie, Muzeum Zagłębia na zamku w Będzinie, Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie i w Muzeum na zamku Sółkowskich w Bielsku Białej, zbiory skarbca klasztoru OO. Paulinów na Jasnej Górze.
Ostatnio zmieniony przez AineNiRigani Śro 05 Gru, 2007 20:16, w całości zmieniany 1 raz  
 
 
Alison

Dołączył: 18 Maj 2006
Posty: 6624
Wysłany: Śro 05 Gru, 2007 18:07   

Czy to z Twojej pracy magisterskiej?
A będzie coś jeszcze? :wink:
 
 
AineNiRigani
[Usunięty]

Wysłany: Śro 05 Gru, 2007 18:15   

Jedną z pierwszych publikacji bronioznawczych, było dzieło A.M. Fredry „Gestorum Populi Poloni sub Henrico Valesio” (10). Ta publikacja opisująca sztukę wojenną jest na tyle stara (XVII w. ), że można ją potraktować nie tylko jako opracowanie, lecz również jako źródło. W następnych wiekach próbowano tworzyć dalsze analizy bronioznawcze, z ktorych korzystali kolejni badacze. Wśród nich należy zwrócić uwagę przede wszystkim na prace z okresu dwudziestolecia międzywojennego - Bolesława Gembarzewskiego, Zbigniewa Hartleba, Władysława Dziewanowskiego i Stanisława Meyera. To właśnie ci autorzy (w szczególności dwaj ostatni) doprowadzili do wyodrębnienia szabli polskiej jako samodzielnego gatunku broni.
Najbardziej znanym współczesnym bronioznawcą jest Włodzimierz Kwaśniewicz. Zajmuje się bronią ( szczególnie białą ) przede wszystkim pod kątem technicznym. Jego prace rzucają nowe światło na niektóre teorie ( pochodzenia poszczególnych rodzajów broni, ich nazw itp.) „Szabla polska od XV do końca XVIII wieku” (11) stanowi kompendium wiedzy na temat szabli polskiej. Wzbogacił ją również o obszerną ikonografię szabli.
Współcześni badacze wyszli dalej nad techniczny aspekt szabli, ale mimo dużej ilości publikacji dotyczącej szabli i innych rodzajów broni siecznej, aspekt społeczny i kulturowy nie został należycie przebadany. Wojciech Zabłocki poświęcił fragment rozdziału w swojej pracy „Cięcia prawdziwą szablą” (12), dla przedstawienia znaczenia szabli w dorobku pamiętnikarskim i publicystycznym. Należy zaznaczyć, że sam Zabłocki jest znanym i wybitnym szermierzem(13), czemu dał wyraz w treści (szabla przedstawiona jest nie tylko jako broń archaiczna, stanowiąca jedynie symbol dawnej epoki, ale również jako współczesna forma rekreacji i sportu. Opisując techniki walki Zabłocki stworzył swoistego rodzaju podręcznik szermierki na szable). Specyfika tego opracowania stanowi cenną pozycję dla niniejszego tematu.
Na tle współczesnej bibliografii bronioznawczej wyróżniają się jednak prace Zdzisława Żygulskiego. Zajął się on nie tylko tematyką broni polskiej i obcej lecz również starał się zakreślić jej symboliczne znaczenie. Broń danej epoki opatrzona jest dość szczegółowo źródłami ( pisanymi, jak i niepisanymi), które są pomocne do badania jej obyczajowego charakteru. Szczególnie pomocną pod tym względem pracą jest „Broń w dawnej Polsce” (14) i „Dzieje polskiego rzemiosła artystycznego” (15)
Pierwsza stanowi obszerne dzieło obejmujące chronologicznie okres od XIII do XVIII w. Dotyczy zarówno broni polskiej, jak i broni Zachodniej i Wschodniej. Autor nie ogranicza się do broni siecznej i białej. Praca informuje zarówno o broni obronnej - ludzkiej i zwierzęcej, jak i zaczepnej - białej, miotającej i palnej.
Druga publikacja traktuje szablę jako dzieło artystyczne i produkt ręki ludzkiej. Jest szersza chronologicznie, od wcześniej wymienionej i obejmuje X – XX w. W tej książce broń nie jest głównym przedmiotem zainteresowania autora. Stanowi jedynie jeden z elementów kultury materialnej i dzięki temu pozwala spojrzeć na broń z szerszej perspektywy.

(10) A.M. Fredro Gestorum Populi Poloni sub Henrico Valesio Gdańsk 1652
(11) Włodzimierz Kwaśniewicz, .) Szabla polska od XV do końca XVIII wieku; Zielona Góra 1988 r
(12) Wojciech Zabłocki Cięcia prawdziwą szablą; Warszawa 1989
(13) Wieloletni reprezentant Polski w szabli: indywidualnie - pięciokrotny mistrz Polski, mistrz świata juniorów ( Paryż 1953 r.) brązowy medalista Mistrzostw Świata w Turynie ( 1961 r.) drużynowo – mistrz świata ( Budapeszt 1959 r.. Turyn 1961 r., Buenos Aires 1962, Gdańsk 1963 r. ) srebrny medalista na Igrzyskach Olimpijskich w Melbourne 1956 i brązowy w Tokio 1964 r.
(14) Zdzisław Żygulski Broń w dawnej Polsce na tle uzbrojenia Europy i Bliskiego Wschodu; Warszawa 1982
(15) Zdzisław Żygulski jun. Dzieje polskiego rzemiosła artystycznego; Warszawa 1987 r.
 
 
AineNiRigani
[Usunięty]

Wysłany: Śro 05 Gru, 2007 18:19   

Nie wiedzialam czy wklejac jedynie fragmenciki, czy plotki i anegdoty, ale Caitus stwierdzil, ze calosc - to wklejam calosc.
Ostatnio zmieniony przez AineNiRigani Sob 24 Kwi, 2010 11:49, w całości zmieniany 2 razy  
 
 
AineNiRigani
[Usunięty]

Wysłany: Śro 05 Gru, 2007 18:29   

Inny charakter mają prace z dziedziny obyczajowości. Przede wszystkim ze względu na przedmiot zainteresowania. Jeśli pojawia się w nich broń, to głównie jako symbol jakiegoś zachowania, interesującego głównie jako zjawisko w dziale kultury i obyczajowości.
Jedną z pierwszych prób uszeregowania i usystematyzowania obyczajów było dzieło Jędrzeja Kitowicza, które jest jednocześnie cennym i bogatym źródłem dotyczącym epoki saskiej. Kitowicz, będący świetnym obserwatorem życia codziennego, bardzo szczegółowo opisywał postaci go otaczające, ich zachowanie, ubiór, cechy charakterystyczne.
Dzieło Kitowicza stanowi inspirację dla dalszych badaczy obyczajów dawnej Polski. Nie wszystkie jednak ich opracowania są przydatne w tejże pracy. Każde z nich pozwala poznać użytkowników szabli, ich zwyczaje, życie codzienne i przyczyny pewnych zachowań. Pozwalają również w większym stopniu zrozumieć czym były dla nich symbole, do których szabla niewątpliwie należała. Szczególnie dużo miejsca dla broni w swych pracach poświęcili Władysław Łoziński( 16), Jan Stanisław Bystroń i Aleksander Brűckner (17) . Pierwszy skupił się nie tylko na jej orężnym charakterze, lecz również starał się przedstawić ówczesny stan badań broniotechnicznych oraz jej znaczenie jako element ubioru i mentalności szlachcica polskiego. Dzieło to powstało na początku tego wieku, a przez to w niektórych miejscach jest zdezaktualizowane. Nadal jednak stanowi cenne opracowanie z dziedziny obyczajowości.
Kontynuatorami myśli Władysława Łozińskiego byli: Jan Stanisław Bystroń (18) i Aleksander Brűckner (19), autorzy tworzący w latach 30 – tych. Prace ich są wszechstronnym kompendium wiedzy na temat kultury staropolskiej. Mimo upływu lat nadal stanowią jednak najpopularniejsze dzieła z dziedziny kultury.
Kolejni autorzy dzieł z dziedziny obyczajowości m.in. Zbigniew Kuchowicz (20) ( nazywany następcą Bystronia ) i Władysław Czapliński (21), znacznie rozszerzyli temat. Na tym tle wyróżniają się jednak prace Marii Boguckiej (22) przede wszystkim dzięki wykorzystanym źródłom - nie opiera się na tendencyjnych pamiętnikach i twórczości literackiej, ale rozszerza swoją bibliografię o testamenty, akta procesowe, silva rerum i inwentarze.
Szczególnie charakterystyczną pracą z tematyki kulturoznawstwa polskiego są „Szkice o kulturze małopolskiej” ( 23), „Renesans i Barok w Polsce” (24) ( przy czym ta ostatnia dotyczy w większym stopniu literatury ) autorstwa Claude Backvis’a oraz twórczość Normana Davies’A (25) Narzuca się tu przede wszystkim dystans, który może cechować tylko cudzoziemca. Claude Backvis jest wybitnym slawistą belgijskim i znawcą literatury polskiego Odrodzenia, natomiast Norman Davies jest historykiem i slawistą, jak sam pisze, „zakochanym w Polsce i Polakach”. Obaj znają doskonale język polski i pracują na polskich źródłach, wzbogacają jednak swoje prace dystansem, na który tylko cudzoziemiec może sobie pozwolić. Inna narodowość jednocześnie powoduje brak „polskiego myślenia”, czyli całkowitego zrozumienia mentalności Polaków i dogłębnego wczucia się w nią.
Należy również wspomnieć o encyklopedycznych wydaniach autorstwa Zbigniewa Glogera (26) i, wspomnianego wcześniej, Aleksandra Brűcknera (27). Posiadają one cenne źródła ikonograficzne, a także wyjaśniające pojęcia i definicje.


(16) Władysław Łoziński „Życie polskie w dawnych wiekach”; Kraków 1974
(17) Aleksander Brűckner „Dzieje kultury polskiej”; Kraków 1930
(18) Jan Stanisław Bystroń; „Dzieje obyczajów w dawnej Polsce”, Warszawa 1976 r.
(19) Aleksander Brűckner: „Dzieje kultury polskiej”, Kraków 1930 r. t. II .
(20) Zbigniew Kuchowicz „Obyczaje staropolskie XVII – XVIII wieku”; Łódź 1975 i „Człowiek polskiego baroku”; Łódź 1992
(21) Władysław Czapliński „O Polsce siedemnastowiecznej: problemy i rozprawy”; Warszawa 1966 r., Władysław Czapliński i Jan Długosz „Życie codzienne magnaterii polskiej w XVII w.”; Warszawa 1982r.
(22) Maria Bogucka „Staropolskie obyczaje w XVI – XVIII w.”; Warszawa 1994 r., „Dawna Polska: narodziny, rozkwit, upadek”; Warszawa 1998 r.
(23) Claude Backvis „Szkice o kulturze małopolskiej”; Warszawa 1975 r..
(24) Claude Backvis „Renesans i Barok w Polsce”; Warszawa 1993 r.
(25) Davies Norman „Smok wawelski nad Tamizą. Eseje polemiki wykłady” ; Kraków 2001 r.
(26) Zbigniew Gloger Encyklopedia staropolska; Warszawa 1978
(27) Aleksander Brűckner Encyklopedia staropolska Warszawa 1990 r.
 
 
AineNiRigani
[Usunięty]

Wysłany: Śro 05 Gru, 2007 18:31   

Wbrew przewidywaniom niewiele na temat broni znajduje się w pracach dotyczących historii ubioru. Obszerne wydanie „Historii ubiorów” Marii Gutkowskiej - Ryhlewskiej (28) jedynie wspomina istnienie szabli jako elementu ubioru szlachcica polskiego. Irena Turnau pisze wręcz: „Karabele, szable lwowskie i głownie kozackie stanowiły jedynie dekoracyjne dodatki” (29). Więcej miejsca temu tematowi poświęciła Madalena Bartkiewicz (30). Przyznaje, że już od XVI w. zaczyna się tworzyć osobny rodzaj szabli – karabela paradna, ale nie odejmuje znaczenia wersji bojowej.
Niniejsza synteza wykazuje wyraźnie, że literatura tematu jest bogata, jednak autorzy zajęli się przede wszystkim stroną techniczną, budową, techniką wykonania, zdobnictwem, różnicami między poszczególnymi rodzajami i egzemplarzami oraz techniką walki. Nie podęto się natomiast zbadania znaczenia szabli jako symbolu.

(28) Maria Gutkowska – Ryhlewska Historia ubiorów, Lwów 1932 r.
(29) Irena Turnau Ubiór narodowy w dawnej Rzeczpospolitej; Warszawa 1991
(30) Magdalena Bartkiewicz Polski ubiór do 1864 roku Ossolineum 1979 R.




To tyle tytułem wstepu i wprowadzenia do tematu. Teraz jest rozdzial stricte bronioznawczy, opisujacy jakie rodzaje bialej broni siecznej wystepowaly w tymze okresie. Nie wiem czy wklejać, czy nie. Jest niejakim wprowadzeniem technicznym - pojawia się w nim nazewnictwo poszczególnej broni, pojęcia z nią związane i wyjaśnia przyczyny błedow nazewniczych zawartych w pamiętnikach. Wklejac, czy przejść już do lat pacholecych?
 
 
Caitriona 
Byle do zimy


Dołączyła: 18 Maj 2006
Posty: 12367
Skąd: Warszawa
Wysłany: Śro 05 Gru, 2007 19:09   

AineNiRigani napisał/a:
Jest niejakim wprowadzeniem technicznym - pojawia się w nim nazewnictwo poszczególnej broni, pojęcia z nią związane i wyjaśnia przyczyny błedow nazewniczych zawartych w pamiętnikach. Wklejac, czy przejść już do lat pacholecych?

Ja bym poprosiła :-D
Bardzo chętnie sobie poczytam Twoje dzieło, tym bardziej że o szabelce wiem malutko, a czyta się bardzo dobrze.
_________________
And I'm not gonna lie Say I've been alright
'Cause it feels like I've been living upside down
What can I say? I'm survivin'
Crawling out these sheets to see another day
What can I say? I'm survivin'
And I'm gonna be fine I'm gonna be fine
I think I'll be fine

 
 
Sofijufka 
ja chcę miec spokój...


Dołączyła: 18 Lis 2007
Posty: 3440
Skąd: Pustelnia żelazna
Wysłany: Śro 05 Gru, 2007 19:10   

Wklejaj, wklejaj! :cheerleader2: Może mi się ta znajomość przyda, jak bedę coś historycznego tłumaczyć :mrgreen:
A poza tym lubię dowiadywac się różnych rzeczy "sztuka dla sztuki"...
:thanx:
_________________
Pamięci wieku XIX, kiedy to literatura była wielka, wiara w postęp -
bezgraniczna, a zbrodnie popełniano i wykrywano ze smakiem tudzież
elegancją.
 
 
AineNiRigani
[Usunięty]

Wysłany: Śro 05 Gru, 2007 20:06   

Dzieki, bo ja naprawde nie wiem, czy to jest interesujace dla Was. Dla mnie jest niezwykle pasjonujace. Zbieranie materialow i pisanie dalo mi olbrzymia frajde.
No to lecim dalej :D Teraz troche teorii. Moim zdaniem niezbednej by zrozumiec czym byla tak naprawde szabla, a czym karabela, czy pałasz. Te pojęcia pojawiaja sie zamiennie i dobrze jest wiedziec czym mamy do czynienia.


ROZDZIAŁ I


Charakterystyka broni występującej w poł. XVI-XVIII w.

Według badaczy nowożytnych dziejów Polski, szabla stanowiła atrybut uprzywilejowanej warstwy szlacheckiej, była podstawową bronią zaczepną i obronną. Do czasow współczesnych pozostała symbolem przynależności stanowej i narodowej mimo postępu technicznego, który przyniósł popularność innym rodzajom broni ( przede wszystkim palnej ).
Termin „biała broń” jest różnie definiowany, w zależności od tego, czy definicja obejmuje szerszy, czy węższy zakres tematyczny.
1) środki służące do walki wręcz. Podstawowe rodzaje: kłująca, drzewcowa, obuchowa, sieczna. Do broni białej zalicza się również mniej typowe narzędzia używane do walki, jak pałki gumowe z wkładkami metalowymi, różnego rodzaju pierścienie metalowe nakładane na palce i.t.p. Dawniej miała znaczenie decydujące, obecnie zanika; używane są głównie bagnety i noże zwiadowców. (1)
2) wszelka broń poza bronią palną i miotającą, wchodząca w zakres broni zaczepnej, dzieląca się na: broń sieczną, broń drzewcową oraz broń obuchową. Obecnie biała broń nie odgrywa w wojsku prawie żadnej roli i reprezentowana jest jedynie przez broń sieczną w postaci bagnetu, noża czy oficerskiej broni paradnej.(2)
3) potoczna nazwa broni siecznej.


Schemat klasyfikacji broni w ujęciu historycznym (ktory pojawi sie jutro lub pojutrze, jak bede miec dostep do skanera, bo w necie nie moge go znaleść)


Od XVI w. biała broń, wypierana była przez broń palną, a XVII w. przyniósł postęp umożliwiający jej spopularyzowanie. Dzięki zamkom kołowym lonty, stosowane w celu odpalenia pocisku, zastąpiły pistolety. Biała broń stale wypierana, stała się z czasem bronią typowo paradną. W różnych postaciach przetrwała aż do końca II wojny światowej. Okres Rzeczpospolitej szlacheckiej, stanowi jednak najciekawszy etap w istnieniu tego typu broni zarówno ze względu na różnorodność, jak i uwarunkowania historyczne. Wojny powodowały zetknięcie się różnych kultur i ich wzajemne przenikanie, co z kolei zaowocowało rozwojem ornamentyki. Do barokowego przepychu i związanego z nim zdobnictwa dołączyły elementy typowe dla kultury Wschodu. Dało to charakterystyczny i jedyny w swoim rodzaju efekt
Ważnym czynnikiem w rozwoju broni był postęp techniczny, poprzedzający XIX -wieczną rewolucję techniczną. To właśnie w tym okresie zaczęły się tworzyć lub udoskonalać wszystkie nauki, które w okresie późniejszym zaoowocowały współczesnym rozwojem militarnym. Budowa i ornamentyka szabli ewoluowała w zależności od miejsca zamieszkania jej użytkowników. W przypadku polskiej białej broni należy uwzględnić fakt, że Polska połączona była unią z Litwą (niektórzy znawcy przedmiotu traktują jednak odrębnie broń polską i litewską (4)
Mimo różnorodnych technik, na przestrzeni lat nie nastąpiły istotne zmiany w użyciu tego rodzaju broni.

Istnieją różne kryteria podziału broni siecznej:
I.Ze względu na przeznaczenie i funkcję broń sieczną dzieli się na:
1.kłującą ( szpada, bagnet, koncerze ),
2.zadająca cięcia ( szabla, pałasz, miecz )
3.broń łącząca obydwie te funkcje ( niektóre typy szabel o specjalnej konstrukcji końca głowni );

II.Ze względu na budowę rękojeści:
1.broń o rękojeści otwartej,
2.broń o rękojeści półotwartej
3.broń o rękojeści zamkniętej,

III.Ze względu na długość głowni:
4.broń długą,
5.broń krótką,

IV.Ze względu na ukształtowanie bocznych płaszczyzn głowni rozróżnia się:
1.broń jednosieczną ( szabla, tasak, pałasz )
2.obusieczną, tj. dwusieczną ( rapier, miecz, szpada ) (5)

W miarę upływu czasu wytworzyły się paradne wersje prawie wszystkich rodzajów broni białej. Różniły się one od bojowych nie tylko sposobem wykonania ( w broni bojowej duże znaczenie przywiązywano m.in. do odpowiedniego wyważenia ) lecz przede wszystkim atrakcyjniejszym wyglądem i staranniejszym zdobnictwem.
Najpopularniejszym kryterium klasyfikacji białej broni siecznej jest jej wygląd zewnętrzny, przede wszystkim dekoracja. Wśród broni białej szabla cieszyła się jednak szalonym powodzeniem.


I. Budowa szabli polskiej

Na podstawie W. Kwaśniewicz „1000 słów o broni białej i uzbrojeniu ochronnym”; Warszawa 1981 r. s. 226


Badania nad szablą polską rozpoczęły się w okresie międzywojennym. Kierunek dalszego toku prac wytyczał artykuł Stanisława Meyera „Geneaologia szabli polskiej”:
„Przyjmuję za sprawę ustaloną w naszym Stowarzyszeniu, że oprawa, a jeszcze ściślej biorąc rękojeść szabli stanowi o jej narodowości (…) Ideałem klasyfikacji jest szabla, której wszystkie części mają znamiona charakterystyczne jednej narodowości, ale ten ideał rzadko się spotyka, musimy więc oprzeć się na jednolitym kryterium, a ten nie może być nic innego oprócz rękojeści”. (6)
W tym kierunku poszli inni bronioznawcy: m.in. Włodzimierz Kwaśniewicz i Zbigniew Nadolski, dokonując podziału klasyfikacji szabli ze względu na typ rękojeści i zdobnictwo.
Odmiennego zdania są bronioznawcy młodszego pokolenia – Zdzisław Żygulski junior i Wojciech Zabłocki (7) . Zainteresowali się oni bojowymi cechami charakterystycznymi szabli. Walory zdobnicze stanowią dla nich wartość drugorzędną, mogącą umiejscowić dany egzemplarz w miejscu i czasie. według nich „Podstawową funkcją, decydującą o konstrukcji szabli, a więc także o jej kształcie i wyglądzie zewnętrznym, była walka. Funkcja reprezentacyjna, wyrażająca się w zdobnictwie, była wtórna, dlatego nie jest właściwe szukanie genezy kształtów szabli w kategoriach estetycznych”. (8) Zabłocki przez lata zajmował się sprawdzaniem konstrukcji i przydatności szabli na podstawie egzemplarzy historycznych. Jako „szablę bojową” definiował każdą szablę, która nie była ozdobna ( bez względu na jej przydatność bojową).
Obydwa podziały są dla tej pracy ważne. Podział wcześniejszy zapoczątkowany przez Meyera obrazuje znaczenie obyczajowe szabli, natomiast podział późniejszy – Zabłockiego - wartość bojową.

(1) 2 Stanisław Torecki „1000 słów o broni i balistyce”; Warszawa 1982 r., s. 38
(2)Włodzimierz Kwaśniewicz „1000 słów o broni białej i uzbrojeniu ochronnym” ;Warszawa 1981 r. s. 27
(4) Tadeusz Nowak „ Polska sztuka wojenna w czasach Odrodzenia” Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1955 r. s. 31
(5) Włodzimierz Kwaśniewicz „1001 słów o broni białej i uzbrojeniu ochronnym” Wydawnictwo MON Warszawa 1981 r. str. 26.
(6) Stanisław Meyer „Geneaologia szabli polskiej”, Broń i Barwa nr 5/1935 s. 98
(7) Wojciech Zabłocki, „Cięcia prawdziwą szablą”; Warszawa 1989 r. s. 71
(8) Tamże s. 10
 
 
MiMi 


Dołączyła: 13 Cze 2006
Posty: 1095
Skąd: woj. śląskie
Wysłany: Śro 05 Gru, 2007 21:30   

Zostawię to sobie na trochę później, bo "przejadłam" się już barokiem, "Potopem" i szlachtą polską :wink: Jak się znowu stęsknię, to przeczytam. Dzięki Aine :kwiatki_wyciaga:
_________________
"Jeżeli przypuścimy, że życie ludzkie może być kierowane rozumem, wówczas zginie możliwość życia."

"Wojna i pokój" Lew Tołstoj
 
 
snowdrop 


Dołączyła: 04 Wrz 2007
Posty: 1410
Wysłany: Czw 06 Gru, 2007 13:55   

No nie, takie wykłady na temat broni .... :shock: Teraz jak któraś się pomyli z rodzajem broni to już całkowicie przechlapane :thud:
_________________
"The person, be it gentleman or lady, who has not pleasure in a good novel, must be intolerably stupid" Henry Tilney, Northanger Abbey
 
 
Sofijufka 
ja chcę miec spokój...


Dołączyła: 18 Lis 2007
Posty: 3440
Skąd: Pustelnia żelazna
Wysłany: Czw 06 Gru, 2007 14:10   

MiMi napisał/a:
Zostawię to sobie na trochę później, bo "przejadłam" się już barokiem, "Potopem" i szlachtą polską :wink: Jak się znowu stęsknię, to przeczytam. Dzięki Aine :kwiatki_wyciaga:

Ja sobie dla rozrywki podczytuję Zbigniewa Przyrowskiego "Popularną encyklopedię staropolską".
Sa tu cuuudne rzeczy, np. obleśność
- przymilanie się, łaszenie, pochlebstwo. "Sprawne bywają u mężów żeńskie obleśności, namowy i prośby" -stwierdza Marcin Kromer w "Catecheses to jest napomnienia i nauki bardzo potrzebne" [1570]. Mikołaj Rej zaś pisze w"Zwierciadle" [1567": Sprośny jest a szkodliwy przymiot, szpetna obleśność, ohydna obłudność, a plugawa nieprawda".
:-P
_________________
Pamięci wieku XIX, kiedy to literatura była wielka, wiara w postęp -
bezgraniczna, a zbrodnie popełniano i wykrywano ze smakiem tudzież
elegancją.
 
 
AineNiRigani
[Usunięty]

Wysłany: Czw 06 Gru, 2007 15:52   

SZABLA POLSKA
charakterystyka ze względu na wygląd


Szabla polska wykształciła się na przełomie XVI i XVII w. na skutek zetknięcia się z wpływami wschodnimi. Różnorodność typów spowodowana jest napływem do Polski broni w różnych odstępach czasu i różnymi drogami. Od ok. XVII w. wykształciły się pochodna szabli bojowej - szabla paradna.
Najstarszym typem szabli polskiej był tzw. węgiersko – polski. Pochodził on z Turcji, a do Polski dostał się za pośrednictwem Węgrów za panowania Stefana Batorego (9) Były to szable z rękojeścią otwartą ( czasami półotwartą ). Cechą charakterystyczną była rogowa lub metalowa, płaska głowica o migdałowatym kształcie ustawiona pod kątem. Szable te stosowało się do tzw. uderzeń przełamujących, zamachowych z ramienia. Szczególnie nadawała się do walki konnej, dlatego też stosowana była przede wszystkim przez husarię i lekką jazdę pancerną. Używana była jednak również przez piechotę.
Najsłynniejszymi ich typami była Batorówka (Ryc. 1)i Zygmuntówka ( Ryc.2.)
Nazwa Batorówki i Zygmuntówki pochodzi od królów: Stefana Batorego i Zygmunta III Wazy. Cechą charakterystyczną tych szabel jest dekoracja głowni z motywami kojarzonymi z danym królem ( jego herbem, popiersiem, rytami imienia i tytułu ). Ponadto Batorówka posiada napisy typu: Genoa, Genova, Frangia, Fringia, natomiast Zygmuntówka ma charakterystyczną rękojeść z dwoma młotkami, gładką częścią środkową z dwiema strudzinami (10) po stronie grzbietu i paluchem. Pod koniec XVI w. głownie i trzony rękojeści Batorówek obciągane były czarną skórą jako znak żałoby po królu. W przeciwieństwie do Batorówek, które w większości powstawały po śmierci Batorego, Zygmuntówki pochodzą z okresu panowania Wazy3. Batorówki związane były z politycznym ugrupowaniem Jana Zamoyskiego, tzw. „popularystów”. Szabla stanowiła manifestację stronników Zamoyskiego walczącego najpierw ze Zborowskimi, a potem z Zygmuntem III. Tymi samymi pobudkami kierowali się „regaliści” - zwolennicy Wazy nosząc u boku Zygmuntówki.


Ryc. 1 Ryc. 1. Batorówka gdańska 2 poł. XVI w.

Ryc. 2. Ryc. 2.Zygmuntówka z XVII w.


(9) Staniław Ledóchowski stwierdza, że szable polsko - węgierskie pojawiły się znacznie wcześniej. Rozróżnia dwa typy. Typ I miał pojawić się na przełomie XIV i XV w. i znany jest jedynie z wykopalisk na terenie Polski. Typ II pojawił się w połowie XV w. Nie przyjął się na terenie Polski, a zachowane pojedyncze egzemplarze pojawiły się w skutkiem przeniknięcia za panowania Jagiellonów.
Staniław Ledóchowski „Polskie szable bojowe” Krajowa Agencja Wydawnicza. Warszawa 1980 r.
(10) wąski rowek o charakterze dekoracyjnym na głowni broni siecznej, wykonany najczęściej rylcem. W. Kwaśniewicz, „1000 słów …” s. 197.
 
 
AineNiRigani
[Usunięty]

Wysłany: Czw 06 Gru, 2007 19:09   

Podobną genezę mają Janówka i Augustówka.
Janówka związana jest ściśle z osobą Jana III Sobieskiego. Pojawiły się po 1683 r. i w zdobnictwie i napisach nawiązywały do militarnej potęgi wielkiego pogromcy Turków i jego victorii. Najbardziej charakterystyczne napisy to: "traktat chocimski zawarłam","Nie małej ja pod Wiedniem dokazała sztuki, będą mię Jabłonowskich pamiętać wnuki". Cechą tej szabli było zdobnictwo jedynie głowni, przy dowolnej konstrukcji rękojeści. Często zdarzały się Janówki będące jednocześnie np. karabelą, czy szablą husarską.
Ostatnia szabla okolicznościowa powstała w czasach saskich w Polsce w okolicach Sandomierza i Krakowa. Była to tzw. Augustówka (12). Swoją nazwę szabla ta wzięła od Sasów, ale odnosi się również do Stanisława Augusta Poniatowskiego. Charakteryzowały się one umieszczonymi pod koroną monogramami AR ( Augustus Rex) oraz SAR ( Stanislaus Augustus Rex).

Innym typem szabli jest Karabela (Ryc.3). Jest ona najsłynniejszą polską szablą drugiej połowy XVII i XVIII w. Na temat nazwy istnieją różne hipotezy. Na podstawie wzmianki z listu Erazma Ciołka do Jana de Lasco Tadeusz Czacki dowodził, iż nazwa pochodzi od nazwiska wymienionego przez biskupa w liście( 13). Z kolei Stanisław Ledóchowski na podstawie tego samego źródła wyciągnął wnioski, że nazwa broni wywodzi się od nazwiska włoskiej rodziny Carabelli, słynnych XVII i XVIII - wiecznych rzeźbiarzy (14) dowodził jednak, że broń jednak jest najprawdopodobniej pochodzenia polskiego, ponieważ nadawanie orężu nazw jest zwyczajem typowo polskim. Jan Łepkowski uważał nazwa pochodzi od tureckiego słowa "arabella", Cezary Biernacki, że od irackiego miasta Karabela. Natomiast Władysław Dziewanowski wywodził Karablę z włoskiego ( cara - drogocenna, bella - piękna ).
Równie sporna jest forma konstrukcyjna karabeli. Ścierają się ze sobą dwa stanowiska: czy należy przyjąć, że karabela jest to każda szabla ozdobno - paradna noszona do stroju polskiego, czy też szabla o konkretnych cechach konstrukcyjnych rękojeści (charakterystyczna tzw. orla głowica rękojeści).
Karabela należała do broni jednosiecznej o zakrzywionej głowni. Jako szabla bojowa przeznaczona była przede wszystkim do zadawania cięć ( tzw. cięć łukowych ). Pochodną od niej była szabla ozdobna ( kostiumowa ). Jej rękojeść była otwarta najczęściej bogato zdobiona, a głownie zdobione herbami, scenami alegorycznymi, sentencjami o charakterze patriotycznym, moralnym lub dewocyjnym. Pochwy były komponowane do stroju, zdobione ornamentyką złotą, srebrną, wysadzane szlachetnymi i półszlachetnymi kamieniami.


Ryc. 3 Ryc.3. Karabela polska VIII w.

(12) W XVIII w. na tych ziemiach znajdowały się kopalnie rudy żelaza.
(13) Nicolaus de Pawężno cum Simia frameae, quam Karabel ante 20 anos ... ( Mikołaj z Pawężna małpując broń obcą, którą karabel przed dwudziestu laty ...) cyt. za: Polskie szable paradne St. Ledóchowskiego;Warszawa 1980 r. s. 20
(14) Na podstawie „Szabla polska …” Włodzimierz Kwaśniewicza.; Zielona Góra 1988 r. s. 93 - 104
 
 
AineNiRigani
[Usunięty]

Wysłany: Czw 06 Gru, 2007 19:44   

W drugiej połowie XVII w. pojawiła się szabla wytwarzana przez lwowskich Ormian. Dzięki charakterystycznym ormiańskim napisom na głowni znana jest pod nazwą Ormianki ( Ryc.10.) Można wyróżnić trzy typy tej szabli: pierwszy nosi nazwę Czeczugi lub Smyczka. jest to najbardziej znany typ tej broni. Wzorowany na typach kirgiskich, wyróżniał się charakterystyczną konstrukcją rękojeści, okuciami pochwy i jej częstego wyklejania z lewej strony korą brzozową, a po prawej skórą. Szable te występowały jedynie w wersjach bojowych i miały głownie zrobione ze stali damasceńskiej, wąskie o małej krzywiźnie i spiczastym sztychu (stąd nazwa Smyczek)
Drugim typem Ormianki jest tzw. Ordynka. Wzorowana była na szablach tatarskich. Głownie były masywne i szerokie o sporej krzywiźnie, szlifowane obustronnie w kilka bruzd. Pochwy tych szabel wykonane były z drewnianych trzasek obciąganych skórą, posiadały charakterystyczne okucia. Stosowane były w II. poł XVII w. i I poł. XVIII w. przez jazdę.
Trzecią grupę stanowią tzw. karabele ormiańskie. Wywodzą się bezpośrednio od karabeli, zachowując swój odrębny wygląd. Szable te są owocem przeniesienia na polski grunt określonych wzorów orientalnych. Głownie tych szabli posiadają sporą krzywiznę.
Dzięki swojej ozdobnej Ormianka używana była przez cywilów, a jej ozdobna forma spowodowała chętne zastępowanie nią karabel w stroju paradnym. Podstawową wadą tej szabli był brak jej praktycznej przydatności w boku. Konstrukcja rękojeści nie blokująca dłoni sprawiała, że przystosowana była bardziej do wschodnich warunków walki.

W drugiej połowie XVII w. pojawiła się szabla wytwarzana przez lwowskich Ormian. Dzięki charakterystycznym ormiańskim napisom na głowni znana jest pod nazwą Ormianki ( Ryc.4.) Można wyróżnić trzy typy tej szabli: pierwszy nosi nazwę Czeczugi lub Smyczka. jest to najbardziej znany typ tej broni. Wzorowany na typach kirgiskich, wyróżniał się charakterystyczną konstrukcją rękojeści, okuciami pochwy i jej częstego wyklejania z lewej strony korą brzozową, a po prawej skórą. Szable te występowały jedynie w wersjach bojowych i miały głownie zrobione ze stali damasceńskiej, wąskie o małej krzywiźnie i spiczastym sztychu (stąd nazwa Smyczek)
Drugim typem Ormianki jest tzw. Ordynka. Wzorowana była na szablach tatarskich. Głownie były masywne i szerokie o sporej krzywiźnie, szlifowane obustronnie w kilka bruzd. Pochwy tych szabel wykonane były z drewnianych trzasek obciąganych skórą, posiadały charakterystyczne okucia. Stosowane były w II. poł XVII w. i I poł. XVIII w. przez jazdę.
Trzecią grupę stanowią tzw. karabele ormiańskie. Wywodzą się bezpośrednio od karabeli, zachowując swój odrębny wygląd. Szable te są owocem przeniesienia na polski grunt określonych wzorów orientalnych. Głownie tych szabli posiadają sporą krzywiznę.
Dzięki swojej ozdobnej Ormianka używana była przez cywilów, a jej ozdobna forma spowodowała chętne zastępowanie nią karabel w stroju paradnym. Podstawową wadą tej szabli był brak jej praktycznej przydatności w boku. Konstrukcja rękojeści nie blokująca dłoni sprawiała, że przystosowana była bardziej do wschodnich warunków walki.


Ryc. 4. Karabela ormiańska XVII w.


Ryc 5.Pałasz ze zbrojowni Sobieskiego


Ryc.6.Typ karabeli tureckiej używanej w Polsce w XVII
 
 
AineNiRigani
[Usunięty]

Wysłany: Nie 09 Gru, 2007 19:34   

W drugiej połowie XVII w. wykształcił się charakterystyczny typ szabli bojowej o rękojeści zamkniętej - szabli husarskiej (Ryc. 6.) Zwana była ona również pałaszem husarskim, pałaszem pochyłym lub szablą czarną od czarno wyszmelcowanej oprawy rękojeści i okucia pochwy. Stanowiła ona najprawdopodobniej syntezę cech szabel obcych ( przede wszystkim węgierskich i tureckich, a także zachodnioeuropejskich ).(15) Nie jest znana dokładna data powstania się tego typu broni. Przyjęło się, że pojawiła się w poł. XVII w. Stanisław Ledóchowski uważa jednak, że można tę datę sprecyzować na lata 1632-1648. Jego zdaniem za panowania Jana Kazimierza nie mogła powstać lub udoskonalić się żadna odmiana broni, gdyż władca ten nie przywiązywał większej wagi do spraw związanych z uzbrojeniem. Natomiast znana jest troska Władysława IV o rozwój militarny. Za jego panowania nastąpiła rozbudowa floty, arsenałów, artylerii. W tym czasie wykształciła się półzbroja husarska. Zasadne wydaje się więc, że ewolucji mogła ulec również broń sieczna (16).
Równie sporne jest stosowanie nazwy „pałasz husarski”. Wśród bronioznawców istnieje spór na temat nazewnictwa pałasza husarskiego i czy należy utożsamiać szablę husarską z pałaszem husarskim. Opierając się na terminologii i wzorach zachodnich należy uznać, że szabla jest zawsze bronią o krzywej głowni, a pałasz o głowni prostej. Stanisław Ledóchowski wyróżnia tzw. pałasz racki (prosty) i pałasz husarki (krzywy). Pałasz racki był kontynuacją miecza, przytraczany wraz z koncerzem do siodła. Od poł. XVII w. w źródłach widnieje już pałasz husarki, będący szablą bojową. Broń ta przetrwała do 1777 r. i przekazał nazwę szabli Kawalerii Narodowej, następnie jazdy Księstwa Warszawskiego i Królestwa Kongresowego.(17)
Tak więc klasycznym pałaszem jest tzw. „pałasz prosty”. Spotykany w literaturze „pałasz krzywy”, „pałasz pochyły” i „pałasz husarski” jest niczym innym jak szablą husarską.
Broń ta była bardzo funkcjonalna. Nadawała się do zadawania cięć bezpośrednich zadawanych z dużej i małej odległości. Jej uniwersalność powodowała, że stosowano ją zarówno do walki pieszej, jak i konnej. Z jednym przeciwnikiem i kilkoma. Oprócz wartości bojowych była atrakcyjna wizualnie. Typowe jej egzemplarze posiadają rękojeść z załamanym pod kątem rozwartym przednim ramieniem jelca. (18) Tylne ramię jelca najczęściej spłaszczone w trójlistny lub półokrągły wygięty na zewnątrz młotek. Na głowniach umieszczano często marki i znaki cechowe ( IPZD, MPZI, IGZKI IRIGO ) (19), literę S, N, H, kółka, krzyżyki, napisy polskie i łacińskie o charakterze dewocyjnym lub patriotycznym.
Szabla husarska ewoluowała. Egzemplarze XVIII - wieczne są smuklejsze, delikatniejsze i lżejsze. Nie produkowano typów paradnych. Zawsze była to broń bojowa. Zdobnictwo było ściśle związane z możliwościami majątkowymi: „Zależnie od stanu posiadania właściciela, okucia do szabli były robione ze stali oksydowanej bez upiększeń i wtedy szablę nazywano„czarną”, lub zdobiono je inkrustacją, emalją, kamieniami itd. a wtedy nazywano - srebrną, i złotą” (20)
W XVIII w. pojawiła się tzw. Kościuszkówka, nie jest znana dokładna data pojawienia się ani geneza. Jej nazwa pochodzi od nazwiska Tadeusza Kościuszki, który szczególnie upodobał sobie ten typ szabli i często był z nim portretowany (Ryc.31.) Była to szabla prosta i bardzo funkcjonalna. Używali ją m.in. oficerowie ułanów królewskich, piechoty, artylerii i Kawalerii Narodowej, Legionów Dąbrowskiego. Największą popularnością cieszyła się w czasie Insurekcji Kościuszkowskiej. Cechą charakterystyczną była zamknięta rękojeść z dwukrotnie złamanym pod kątem prostym kabłąkiem i wygiętą w górę żelazną tarczką obronną przy krzyżu jelca (21).
Należy również wspomnieć o szablach upamiętniających ogłoszenie Konstytucji 3 maja. Szable te nie posiadały charakterystycznych cech budowy. Odróżniały je napisy nawiązujące do ogłoszenia konstytucji majowej i do osoby króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Tak jak Batorówki i Zygmuntówki ten rodzaj szabli posiadał ornamentykę z monogramami konkretnego króla, tj. Stanisława Augusta, koronę królewską, berło. Równie często grawerowano napisy patriotyczne ( np. „Król z narodem - naród z królem”, „Vivat naród polski” itp. )


Ryc. 6 Szabla husarska koniec XVII w.,


Ryc. 31 Ryc. 31. Kazimierz Wojniakowski Portret Tadeusza Kościuszki po 1794 r.

15 Włodzimierz Kwaśniewicz „Szabla polska od XV do końca XVIII w”.; Zielona Góra 1988 r. s. 66
16 Stanisław Ledóchowski „Polskie szable bojowe” Warszawa 1980 r. s. 28-29
17 tamże s. 21 - 30
18 Od 100 0 do 105 0 . [w:] Włodzimierz Kwaśniewicz „1001 słów …” ; Warszawa 1981 r. s.160
19 Tamże – s. 161
20 M. Hernik „Szabla polska”. Przegląd Kawaleryjski, 1932, str. 64. cyt. za: „Szabla polska…” Włodzimierza Kwaśniewicza. Zielona Góra 1988 r. s. 78
21 W. Kwaśniewicz, „1000 słów …” s. 115 - 117
 
 
AineNiRigani
[Usunięty]

Wysłany: Nie 09 Gru, 2007 19:51   

SZABLA POLSKA
charakterystyka ze względu na przydatność bojową



Zgodnie z typologią Wojciecha Zabłockiego szabla dzieli się na 4 typy i 10 podtypów:
Szabla nr I - pojawiła się już w II poł. XVI w, ale najpopularniejsza była w XVIII w. Jej konstrukcja zapewniała uniwersalność w walce. Przy dużej skuteczności przy zadawaniu cięć pozwalała jednocześnie zastosować skuteczną obronę, przy jednoczesnej możliwości ataku zarówno przy walce pieszej (cięcia bezpośrednie lub zamachowe ) jak i konnej (cięcia z ramienia).
Typ ten dzielony jest na 5 grup:
Typ Ia - używane od końca XVI do I poł. XVIII w.
Typ Ib - używane w XVII w. i I poł. XVIII w.
Typ Ic - używane w II poł. XVIII w.
Typ Id - używane w II poł. XVIII w.
Typ Ie - używany pod koniec XVIII w. Jako jedyny z wszystkich grup przystosowany jest jedynie do walki z konia. (22)

Szabla nr 2 ( tzw. karabela bojowa ) - główną cechą tego typu szabli była tzw. głowica anatomiczna - w formie głowy ptaka. Używana była w XVII i XVIII w. umożliwiała zadawanie błyskawicznych cięć we wszystkich kierunkach przy jednoczesnych osłonach odbijających. Zapewniała skuteczną walkę początkującym oraz prawdziwe sukcesy bardziej zaawansowanym. Jej uniwersalność zapewniała skuteczność zarówno w obronie jak i w ataku pieszym i z konia.
Tego typu szabel używano w Polsce, w armii tureckiej (XVII i XVIII w.), Rosji, Mołdawii i Armenii ( XVII - XVIII w.), jednak badania wykazały, że egzemplarze polskie były najlepiej przystosowane do walki. Zdzisław Żygulski jun. uważa, iż karabele ozdobne pochodzą z Polski, a bojowe z Turcji (23). Badania Wojciecha Zabłockiego zaprzeczają jednak tej teorii. Funkcje bojowe reprezentował typ IIc. Typy IIa i IIb są pięknie zdobione, ale nie są funkcjonalne w walce. Rękojeść w formie ptasiej głowy, bogato zdobiona decydowały o typowo dekoracyjnym charakterze tych typów.
Szabla nr II występowała w 3 grupach:
Typ IIa - używany w XVII i I poł. XVIII w.
Typ IIb - używany w II poł XVIII w.
Typ IIc - używany XVII i XVIII w. (23)

Szabla nr 3 - używana w II poł. XVI i XVII w. Występowała w 2 typach:
Typ IIIa - stanowiący pewnego rodzaju połączenie szabli polskiej nr I z szablą węgierską. Przystosowany był przede wszystkim do walki konnej, rzadko do walki pieszej. Prosta forma konstrukcji sprzyjała ciekawemu zdobnictwu.
Typ IIIb - posiadał prymitywną i prostą konstrukcję, ale ogromne zalety bojowe. Mały ciężar i wszechstronność sprzyjała powszechnemu użyciu. Najprawdopodobniej używana była pierwotnie przez konnicę, w razie potrzeby przystosowana dla piechoty.(25)

Szabla nr 4 - nie była szablą polska w pełnym tego słowa znaczeniu. Używana była przez Tatarów, którzy wchodzili w skład wojsk polskich. Przystosowana do walki z konia (26)

22 Zabłocki, „Cięcia…” s. 65 - 75
23 Zdzisław Żygulski jun. „Karabela i szabla orla. Studia do dziejów dawnego uzbrojenia i ubioru wojskowego”, Kraków 1978 r.
24 Zabłocki, „Cięcia …”; s. 76 - 83
25 Tamże s. 84 - 88
26 Tamże s. 89
 
 
AineNiRigani
[Usunięty]

Wysłany: Nie 09 Gru, 2007 20:02   

Charakterystyka pozostałych typów broni siecznej.

Do innych broni siecznych okresu sarmackiego do popularniejszych należały również pałasze, kordelasy, tasaki, bagnety i koncerze.

Pałasz (Ryc 4) - znany był jeszcze w średniowieczu. W Polsce zastąpił w XVII w. husarski koncerz, a w w. XVIII osiągnął swą charakterystyczną formę (27) Nazwa pochodzi od tureckiego słowa pala oznaczającego miecz, krótką szablę. (28)
W XVIII - wiecznych inwentarzach terminem - określano każdy typ broni siecznej z rękojeścią zamkniętą. Tłumaczy to stosowanie nazwy pałasza husarskiego, który zgodnie z cechami konstrukcyjnymi był szablą.
Pałasz nie miał ustalonego typu konstrukcyjnego. Typowymi cechami pałaszu jest długa, prosta ( lub prawie prosta ) jednosieczna lub obusieczna głownia i szablowa rękojeść ( formy wcześniejsze miały rękojeść otwartą, ale od XVIII w. stosowane były rękojeści zamknięte ). Zdobione były cyframi panujących władców, herbami miast itp.
Stosowany był na przemian z szablą, konkurował jednak z koncerzem husarskim.


Kordelas - Równie stare pochodzenie ma kordelas. Używany początkowo jako broń typowo plebejska, z czasem stał się bronią myśliwską i wojskową.
Kordelas myśliwski posiadał długą głownię oraz rękojeść z nitowanymi do trzpienia głowni ( otwartej lub zamkniętej ) okładzinami rogowymi. Jelec rozbudowany był w kabłąk.
Zarówno kordelas myśliwski, jak i wojskowy posiadały charakterystyczną wygiętą w dół głowni ochronną muszlę, która miała na celu ochronić wlot pochwy przed wilgocią.
Zdobiony był w zależności od ogólnie panującej mody. Typy myśliwskie zdobione były w sceny o tej tematyce, a wojskowe scenami lub postaciami żołnierskimi, monogramami władców itp.
Kordelas pełnił również rolę bagnetu. Czasem łączony był z bronią palną. Oprócz funkcji myśliwskich i wojskowych kordelas używany był również przez służbę pałacową jako broń i narzędzie, a w XVIII przeżył szczyt popularności i przez pewien czas zastępował szablę w stroju szlacheckim.

Koncerz - Koncerz ewoluował z średniowiecznego miecza rycerskiego. Jego nazwa pochodziła od łacińskiego słowa "contus" ( w Turcji stosowano nazwę kandziar, a w Rosji konczar ). Cechą charakterystyczną była mieczowa rękojeść i długa, wąska głownia ( do 160 cm ) o trój - lub czworo - graniastym, czasem płaskim przekroju. Koncerze stosowane do XVII w. miały rękojeść mieczową. Były krótsze, cięższe i źle wywarzone. Późniejsze typy były lżejsze, dłuższe, miały półotwartą rękojeść w stylu węgierskich opraw szablowych.
Nigdy nie doszło jednak do wytworzenia typowo polskich form narodowych koncerza.
Koncerz używany był na Bliskim Wschodzie, we Francji, na Węgrzech i w Polsce ( od XV do połowy XVIII w. ). Głownie wytwarzane były z twardej stali, co umożliwiało przy zadawaniu cięć kłutych przebijanie zbroi płytowych i kolczug.
W Polsce używany był przez jazdę pancerną i husarię jako broń tylko do walki z konia. Koncerz był niezbędną bronią w walce z Tatarami. Ich uzbrojenie ochronne ( kolczugi i pikowane kaftany ) mogła przebić tylko kula i koncerz. Przytroczony do siodła, często zastępował pałasz.

Tasak - Nazwa pochodzi od czeskiego słowa "tesak". Ten rodzaj broni znany był już w średniowieczu jako broń plebejska, potem regularnych oddziałów piechoty. Od XVII w. również niektórych oddziałów dworskich. W XVIII w. w całej Europie typy tasaka zostały ujednolicone. Najbardziej charakterystyczną formą był tasak janczarów. Powstały jako broń janczarów, utworzonych na wzór turecki, które miały pełnić funkcje przybocznych straży królewskich i hetmańskich. Tasaki te posiadały otwartą rękojeść w stylu karabelowym, wykonaną jako jednolity element z mosiądzu. W środku krótkiego jelca z wywiniętymi końcami ramion w dół, znajdował się monogram królewski AR ( Augustus Rex ). Egzemplarze szeregowców, oficerów i podoficerów różniły się zdobnictwem pochwy ( szeregowcy mieli niezdobione okucia pochwy, natomiast okucia oficerów i podoficerów były częściowo srebrzone ).

Bagnet - Mimo że bagnet należy do broni białej, jest ściśle związany z bronią palną. Wyjątkiem są bagneciki XIX - wiecznych marynarskich pistoletów. Bagnet powstał we Francji ( za ich twórcę uznaje się Franciszka Lauvoisa - ministra wojny Ludwika XIV w. ) a ich nazwa pochodzi od sztyletu bayonette lub od nazwy miasta Bayonne.
Pierwsze wersje bagnetu, tzw. bagnety szpuntowe ( którego formą były kordelasy ) miały wygląd sztyletu wkładanego trzonkiem rękojeści do lufy muszkietu. Wadą tego urządzenia było blokowanie lufy. Udoskonalone formy pozwalały oddanie strzału przy jednoczesnym użyciu bagnetu, całkowicie wypierając z uzbrojenia broń drzewcową.
Używane w Polsce bagnety pochodziły z Prus lub Austrii i stosowane były przez piechotę polską od drugiej połowy XVIII w.


* * *

(27) Najmłodszym typem pałaszu była szabla Marynarki z 1976 r.
(28) Słowo "pala" ewoluowało w czasie drogi, którą przybyło do Polski. Turecką wersję Węgrzy przyjęli jako pallos, następnie Niemcy w formie Pallasch skąd trafiła do Polski.
Ostatnio zmieniony przez AineNiRigani Czw 29 Sty, 2009 05:22, w całości zmieniany 1 raz  
 
 
AineNiRigani
[Usunięty]

Wysłany: Nie 09 Gru, 2007 20:04   

i na tym zakonczylam maly wstep bronioznawczy i wezme sie do czesci wlasciwej - obyczajowosci :D
 
 
Dorfi 
Królowa Śniegu


Dołączyła: 22 Kwi 2007
Posty: 2284
Skąd: Kraków
Wysłany: Pon 10 Gru, 2007 08:52   

Mniam mniam, już się nie mogę doczekać :mrgreen:
_________________
"Tylko dwie rzeczy są nieskończone: wszechświat i ludzka głupota,
chociaż co do pierwszego nie mam pewności"-A.Einstein
 
 
AineNiRigani
[Usunięty]

Wysłany: Pon 10 Gru, 2007 11:52   

ten wstep tak naprawde jest dosc wazny. Wyjasnia pojecia i nazewnictwo broni, wprowadza do tematu wlasciwego, ktory zacznie sie niebawem :D
 
 
AineNiRigani
[Usunięty]

Wysłany: Pon 10 Gru, 2007 15:39   

ROZDZIAŁ II

Szabla i jej znaczenie w ideologii szlacheckiej
i życiu młodego Sarmaty



Rodząc się, nie wybierami rodziny w której przyjdzie nam żyć, jakie obyczaje kultywować. Taka sytuacja niezmiennie trwa od początków istnienia ludzkości i nasza szlachta również jej podlegała. To los zadecydował, że dziecko rodziło się w rodzinie szlacheckiej i będzie się cieszył przywilejami, które tylko warstwie szlacheckiej były dane.
Ideologia szlachecka zakładała, że szlacheckość sama w sobie stanowiła zbiór pewnych określonych cech, które tylko rodowity szlachcic mógł posiadać. Szlachcic rodził się po to, aby walczyć. Twierdzenie to było sprzeczne z ideologią panującą w Europie Zachodniej, gdzie jak pisał XII-wieczny pisarz francuski, Andreas Capellanis wyłącznie doskonałość charakteru stała się przyczyną wyodrębnienia szlachectwa między ludźmi i doprowadziła do wydzielenia różnych klas (1).
W Polsce podział stanowy zarysował się jeszcze w czasach słowiańskich, gdzie grupa ludzi korzystała z pracy reszty plemienia w zamian za obronę przed zagrożeniem z zewnątrz.. Uprzywilejowaną warstwę tworzyli współpracownicy władcy - jego drużyna, wojowie, urzędnicy, a po chrzcie Polski również i duchowieństwo. Od XIII w. wyodrębniają się poszczególne stany. Stan rycerski (zwany później szlacheckim) ukształtował się w I poł. XIV w (2)
Ukształtowany jeszcze w średniowieczu etos rycerski zawierał takie cechy jak: rycerskość, odwagę i waleczność, które były nieodłącznymi cechami szlachcica polskiego, uważającego się za potomka walecznych Sarmatów (2)
Podstawą ideologii sarmackiej była wzmianka w dziele Ptolemeusza „Cosmografia”. Ptolemeusz podzielił Sarmację na Azjatycką (dzisiejszą Europę Wschodnią) i Europejską ( dzisiejsza Europę Środkową). Sarmacja zamieszkana była przez różne plemiona, wśród których wymienił Wenedów, uznawanych w XVI-XVII w. za przodków Polaków. Pierwsze wzmianki o sarmackim pochodzeniu Polaków pojawiły się jeszcze w kronikach średniowiecznych (np. Jana Długosza), ale zaczęto powoływać się na nie dopiero w dobie Renesansu. Pisarze polscy nawiązali do dzieła Ptolemeusza i za jego przykładem dokonano podziału na Sarmację Europejską i Azjatycką. W 1517 r. w dziele „Tractatus de duabus Sarmatiis Asiana et Europiana” Maciej z Miechowa do Sarmacji Europejskiej zaliczył monarchię Jagiellonów i Moskwę, a do Sarmacji Azjatyckiej tereny zamieszkane przez Tatarów. Kolejni pisarze zawęzili Sarmację Europejską do monarchii Zygmunta Starego, a następnie do samej Korony. Sarmackie pochodzenie Polaków i Słowian ugruntowała kronika Marcina Bielskiego :
„(…) jawna i jasna rzecz jest żeśmy są Sarmate właśnie: u przeto cokolwiek o Sarmatach pisano to się słusznie ma rozumieć o przodkach naszych” (4)
W latach kolejnych termin „Sarmata” uległ dalszej modyfikacji. W wydanej w 1587 r. kronice „De origine et rebus gestis Polonorum” Stanisław Sarnicki stwierdził, że Sarmaci nie byli przodkami wszystkich Polaków, lecz jedynie polskiej szlachty, a zatem przedstawiciele innych stanów - mieszczanie, Żydzi i chłopi – nie byli uważani za Polaków. "Naród polski" składał się więc wyłącznie ze szlachty - nobilis - Polonus – Sarmata (5)
Nie tylko proza opiewała starożytnych Sarmatów. Również w poezji staropolskiej często nawiązywano do ideologii sarmackiej. Najczęściej wspominano


bohaterstwo i waleczność Sarmatów. Dawano ich za wzór do naśladowania:

Z tego gniazda waleczny naród wstał za laty,
Grekowie starodawni zwani Sauromaty.
Ci w Europie i w pięknej Azyjej władali
I przezwiska obiema Sarmacyjom dali.
(…)
A sami, tak mężczyzna jako białegłowy,
Łuk i szablę przy boku niosąc jadą w łowy; (6)


Tedy do tak nikczemnej, marnej szewskiej smoły,
Sarmatów będę równał? (…) naród, który z szkoły
Marsowej pierwsze przodki (…)
Których wprzód w szabli, niźli zagonach dziedziczy ? (…)

I przezwiska obiema Sarmacyjom dali. (7)


A podczas bezkrólewia po śmierci Zygmunta Augusta Piotr Mycielski (8) wydał broszurę, w której napisał „(…) nigdy Sarmatae nie byli hołdowniki ani Aleksandrowi Wielkiemu ani państwu rzymskiemu” (9).




1 A. Capellanis „Kunszt miłości dwornej”. cyt. za: Maria Ossowska: „Ethos rycerski”; Warszawa 2000r . s. 81
2. Juliusz Bardach, Bogusław Leśnodorski, Michał Pietrzak, „Historia ustroju i prawa polskiego”; Warszawa 1999 r. s. 30-39
3. starożytne plemię irańskie, zamieszkujące tereny dolnej Wołgi. W I w. p.n.e przenieśli się nad Dunaj, wypierając po drodze Scytów, ulegli dopiero Słowianom, Gotom i Hunom. Część plemion sarmackich uznała zwierzchnictwo Rzymu i osiedliła się w prowincjach naddunajskich, reszta w Hiszpanii, północnej Afryce i górach kaukaskich. [w:] „Ludy i języki świata” pod red. Krystyny Damm i Aldony Mikusińskiej; Warszawa 2000 r. s. 185
4. Marcin Bielski, „Kronika Polska”, Warszawa 1766
5. Polska Mitologia Narodowa [w:] Norman Davies „Smok wawelski nad Tamizą”, Warszawa 2001 s. 53
6. Jan Kochanowski, „Jezda do Moskwy I posługi z młodych lat aż i przez wszystek czas przeszłej wojny z moskiewskim ojczyźnie swej i panom swym czynione Jego Książęcej M. i pana Krysztofa Radziwiłła, Ksiązęcia na Birżach I Dubingach, Pana Trockiego, Podkanclerzego i Hetmana Polnego W. K. Litewskiego, Sołeckiego i Borysowskiego Starosty, Etc., prawdziwie opisane przez Jana Kochanowskiego z Czarnolasu roku od Narodzenia Pańskiego 1583”; wybrał i opracował Julian Krzyżanowski Warszawa 1976 r. s. 153
7. Wacław Potocki, „Dzieła” t.I, wybrał i opracował. Leszek Kukulski; Warszawa 1987 s. 51
8. Piotr h. Dołęga Mycielski – pisarz polityczny. Pisał się Tomaszowicem dla odróżnienia od żyjącego współcześnie Piotra Mycielskiego, dziedzca Będziechowa. PSB s. 345 – 346
9. w: „Słownik sarmatyzmu. Idee, pojęcia, symbole” pod red. Andrzeja Borowskiego; Kraków 2001 r. s.174
 
 
Wyświetl posty z ostatnich:   
Odpowiedz do tematu
Nie możesz pisać nowych tematów
Nie możesz odpowiadać w tematach
Nie możesz zmieniać swoich postów
Nie możesz usuwać swoich postów
Nie możesz głosować w ankietach
Nie możesz załączać plików na tym forum
Możesz ściągać załączniki na tym forum
Dodaj temat do Ulubionych
Wersja do druku

Skocz do:  

Powered by phpBB modified by Przemo © 2003 phpBB Group

Na stronach tego forum (w domenie forum.northandsouth.info) stosuje się pliki cookies, które są zapisywane na dysku urządzenia końcowego użytkownika w celu ułatwienia nawigacji oraz dostosowaniu forum do preferencji użytkownika.
Zablokowanie zapisywania plików cookies na urządzeniu końcowym jest możliwe po właściwym skonfigurowaniu ustawień używanej przeglądarki internetowej.
Zablokowanie możliwości zapisywania plików cookies może znacznie utrudnić używanie forum lub powodować błędne działanie niektórych stron.
Brak blokady na zapisywanie plików cookies jest jednoznaczny z wyrażeniem zgody na ich zapisywanie i używanie przez stronę tego forum. | Forum dostępne było także z domeny spdam.info
Administracją danych związanych z zawartością forum, w tym ewentualnych, dobrowolnie podanych danych osobowych użytkowników, zgromadzonych w bazie danych tego forum, zajmuje się osoba fizyczna Łukasz Głodkowski.